Nieuws

‘Zwolle is de eerste gemeente waar steunpunt mantelzorg en ziekenhuis zo nauw samenwerken’

Mariska’s man Harjo heeft niet-aangeboren hersenletsel (NAH). Na vier herseninfarcten en een hersenbloeding is Harjo depressief, bij vlagen suïcidaal en altijd overprikkeld. Als mantelzorger draagt Mariska de meeste zorg voor Harjo en dat betekent vooral heel veel rekening met hem houden. Hij heeft in huis een aparte unit waar hij zich terug kan trekken van de ‘drukte’ van Mariska, zoon Justin en hond Luna. Bijzondere gebeurtenissen, zoals een opname in het ziekenhuis, vragen om een tot in de puntjes geregelde aanpak. ‘Toen Harjo laatst werd geopereerd, bleek maar weer dat alle details moeten kloppen. Bij opname in het ziekenhuis kreeg hij direct een aparte kamer, waar ik samen met hem op de arts mocht wachten. Ideaal, want zo voorkomen we onnodige prikkels. Maar toen de arts ons niet om stipt 12.00 uur ophaalde, had ik de grootst mogelijke moeite om Harjo daar te houden. Hij is namelijk dwangmatig, ook een gevolg van zijn hersenletsel. Afspraak is afspraak, dus twaalf uur is twaalf uur. Drie kwartier wachten is normaal gesproken geen probleem voor een patiënt in het ziekenhuis, maar Harjo ging er bijna vandoor.’

Iedere patiënt zijn eigen aanpak

Het verhaal van Mariska drukt zowel Steunpunt Mantelzorg als ziekenhuis Isala (beide gevestigd in Zwolle) met de neus op de feiten: iedere patiënt vraagt om een eigen aanpak. En soms is dat millimeterwerk. Mantelzorgers, zoals Mariska, kennen de patiënt door en door. De kennis en ervaring die zij hebben, maken het werk van verpleegkundigen en artsen makkelijker, geven de patiënt een prettiger verblijf in het ziekenhuis en helpen daarmee ook overbelasting bij mantelzorgers voorkomen.

Mantelzorgers betrekken bij de zorg

Steunpunt Mantelzorg (onderdeel van ZwolleDoet!) ondersteunt mantelzorgers met informatie, advies, lotgenotencontact, hulp van vrijwilligers, cursussen, een luisterend oor, ontspanning en waardering. Toen in 2019 het landelijke project van Movisie en Vilans, ‘In voor mantelzorg thuis’, van start ging, deed het Zwolse steunpunt vanzelfsprekend mee.

Iedere deelnemende gemeente koos zijn eigen invalshoek. Het doel in Zwolle was om een zachte landing te creëren voor mantelzorgers na ziekenhuisopname van hun naasten. Oftewel: personeel in het ziekenhuis meer bewust maken van mantelzorg en ervoor zorgen dat mantelzorgers al tijdens de opname informatie krijgen over ‘hoe straks verder’.
‘Wij hebben de handen ineengeslagen met Isala’, zegt Jeanine de Vos, consulent mantelzorgondersteuning bij Steunpunt Mantelzorg. ‘In een ziekenhuis is alles – logischerwijs – gericht op de zorg dáár, op wat de artsen en verpleegkundigen ter plekke voor de patiënt doen. Er valt winst te behalen door mantelzorgers daarbij te betrekken en hen voor te bereiden op momenten als opname en thuiskomst.’

Mantelzorgers helpen

Verpleegkundigen staan graag klaar voor de mantelzorgers, weet Joannie Koenderink. Zij is verpleegkundige op de afdeling interne/ouderengeneeskunde in Isala. ‘Bij opname komt de zorg voor de patiënt thuis geregeld ter sprake. En vaak komt in het rapport te staan: ‘mantelzorger is overbelast’, maar verpleegkundigen zijn met handen en voeten gebonden. We willen er graag zijn voor de mantelzorger, maar daar hebben we de tijd en ruimte niet genoeg voor.’

Een goede doorverwijzing is dan goud waard. ‘Maar het gros van de collega’s wist voorafgaand aan dit project simpelweg niet waar we mantelzorgers naartoe konden doorverwijzen. We zijn opgeleid voor het werken met de patiënt; waar hun naasten terechtkunnen leren we niet op de opleiding. Ik zeg eerlijk, ik wist eerder ook niet wat Steunpunt Mantelzorg voor mantelzorgers kan betekenen. Maar als verpleegkundige zit het in mijn aard om mensen te helpen. Ik besloot dan ook direct om mee te doen aan ‘In voor mantelzorg thuis’.’

Goede afstemming tussen verpleging en mantelzorg

Ook mantelzorger Mariska antwoordde volmondig ‘ja’ toen ze werd gevraagd om mee te werken aan het traject. ‘Voor alle betrokken partijen gaat alles makkelijker als het ziekenhuis weet hoe een patiënt in elkaar steekt. Voor Harjo is een eenpersoonskamer belangrijk, om overprikkeling te voorkomen. En voor gesprekken met de arts is het essentieel dat ik erbij ben, want Harjo is de draad al tien keer kwijt voordat de arts zijn verhaal überhaupt heeft afgerond. Behalve deze dingen, die te maken hebben met zijn NAH, zijn er persoonlijke voorkeuren. Harjo kan er niet tegen als mensen die hem helpen met wassen en aankleden in de we-vorm spreken. ‘Zo, nou gaan we eens even lekker douchen.’ Vreselijk vindt hij dat. Nee, ík ga douchen en jij gaat mij daarbij ondersteunen, denkt hij dan. Hij heeft een beperking; hij is niet zwakbegaafd. Als hij wordt benaderd op een manier die bij hem past, verloopt het voor iedereen prettiger. Een goede afstemming tussen verpleging en mantelzorger voorkomt dat het wiel opnieuw moet worden uitgevonden.’

Klantreis

De ideale momenten voor onderlinge afstemming hebben Isala en Steunpunt Mantelzorg gevonden door met verpleegkundigen en mantelzorgers een ‘klantreis’ te maken. ‘De contactmomenten zijn in kaart gebracht: wanneer staat een mantelzorger open voor informatie, waar hij of zij later, als de naaste thuis is, wat aan kan hebben. De opname is bijvoorbeeld niet het moment om de mantelzorger te vertellen over de ondersteuning voor hem of haar zelf, maar juist wél het moment om informatie over de patiënt op te halen door verpleegkundige’, zegt Joannie. ‘Tussen opname en ontslag is er tijd voor de mantelzorger om informatie te krijgen over hoe het gaat wanneer de patiënt weer thuiskomt.’

Regie pakken

Bij Steunpunt Mantelzorg kloppen geregeld mantelzorgers aan bij wie de zorg al boven het hoofd gegroeid is. ‘Die overbelasting willen we voorkomen. Dat is - los van een mogelijke burn-out voor de mantelzorger - voor alle betrokkenen belangrijk. Als de mantelzorger overbelast raakt, liggen foutjes in de verzorging namelijk op de loer. Dat is gevaarlijk voor de patiënt én kan ervoor zorgen dat het ziekenhuis iemand opnieuw moet opnemen. Ons doel is dat mantelzorgers zelf de regie kunnen pakken. Daar hoort ook bij dat ze op tijd hulp vragen en dat ze keuzevrijheid hebben in wat ze zelf doen en wat ze aan een ander overlaten. Hoe eerder ze weten waar ze terechtkunnen voor advies en ondersteuning’, zegt De Vos.

Drempel verlagen

Het resultaat van ‘In voor mantelzorg thuis’ in Zwolle is dat inwoners van Zwolle en andere bezoekers van het ziekenhuis die een patiënt bijstaan, worden herkend en erkend als mantelzorgers en overbelasting in een vroeg stadium kan worden voorkomen. Denk aan gesprekken die op natuurlijke wijze ontstaan tussen verpleegkundigen en mantelzorgers én aan verschillende voorzieningen: ‘Isala maakt een folder over advies en ondersteuning voor mantelzorgers, er is een online checklist met informatie: wat komt er kijken bij een opname en bij thuiskomst, verpleegkundigen volgen een e-learning over samenwerking met mantelzorgers’, zegt Joannie, ‘en er wordt gewerkt aan een informatiepunt voor mantelzorgers ín het ziekenhuis.’

De voorzieningen maken de drempel naar hulp lager voor mantelzorgers, verwacht Joannie. ‘Zagen we voorheen een mantelzorger worstelen, dan zeiden we, ga eens naar de huisarts. Maar dat is voor veel mantelzorgers een grote stap. Zeker wanneer hun naaste in het ziekenhuis ligt. Wie ben ik om nu bij de dokter aan te kloppen, denken ze dan al snel. Verpleegkundigen willen ook wel een luisterend oor bieden, maar zijn aan handen gebonden. Die kunnen straks een folder meegeven of vragen ‘vindt u het prettig als het informatiepunt contact met u opneemt?’’

Daarmee zijn de inspanningen van Isala nog niet klaar. ‘We hebben nog een en ander op stapel staan’, vervolgt Joannie. ‘We willen een spiegelgesprek organiseren. Dat houdt in dat mantelzorgers worden geïnterviewd en verpleegkundigen en artsen luisteren, zonder erop te reageren. Zo krijgen zij écht het verhaal van de mantelzorgers te horen, vanuit hún beleving.’
Daarnaast werkt Isala aan een mantelzorgprotocol, om alle initiatieven die zijn genomen voor mantelzorgers een vanzelfsprekende plek te geven in het dagelijks werk van verpleegkundigen en artsen. ‘We gaan ervoor zorgen dat mantelzorg tussen de oren van alle collega’s komt’, zegt Joannie.

Zwolle mantelzorgvriendelijk

De uitkomsten van ‘In voor mantelzorg thuis’ heeft de projectgroep gepresenteerd aan collega’s van afdeling interne/ouderengeneeskunde van Isala en Steunpunt Mantelzorg en aan de sociale wijkteams en casemanagers dementie in Zwolle. ‘De mensen zijn enthousiast’, zegt De Vos. ‘De initiatieven voor mantelzorgers versterken Zwolle als mantelzorgvriendelijke stad en helpen overbelasting voorkomen.’

Zwolle is de eerste gemeente in het land waar het steunpunt mantelzorg en het ziekenhuis zo nauw samenwerken op het gebied van mantelzorgondersteuning. ‘We zijn door VWS benaderd om te vertellen over deze samenwerking’, zegt De Vos. ‘Ik hoop van harte dat onze aanpak andere gemeenten inspireert.’

Joannie is er trots op dat ze onderdeel uitmaakt van dit project. ‘Het is bijzonder wat we hebben neergezet, want we gaan buiten de ziekenhuismuren. Eigenlijk heel logisch, want de zorg stopt niet als iemand het ziekenhuis uit loopt. We borgen nu dat de mantelzorger de zorg daarna zo goed mogelijk aankan. Én dat de verpleegkundigen en artsen in het ziekenhuis vanaf het moment van opname weten hoe ze een patiënt het best kunnen helpen, dankzij de betrokkenheid van de mantelzorger. We hebben nu het complete plaatje in beeld. We zijn er niet meer alleen voor de patiënt, maar ook voor de mantelzorger.’

Meer informatie over de samenwerking

Meer weten over de samenwerking tussen afdeling interne/ouderengeneeskunde van ziekenhuis Isala en Steunpunt Mantelzorg (onderdeel van ZwolleDoet!)? Neem contact op met Anja Holtkamp, consulent Steunpunt Mantelzorg via anja@zwolledoet.nl.